Panzeratlas: Der zusammensetzbarer Beobachtungsstand

 

3D tekening getekend door Tom Oliviers

De samenstelbare observatiestand werd veelvuldig ingezet langs het westfront. De observatiekoepel fungeerde als waarnemingspost voor zowel de infanterie als de artillerie. Het in elkaar zetten vergde maar liefst 64 onderdelen, exclusief de bouten en moeren. Deze koepels werden in complete bouwpakketten afgeleverd bij pionierparken aan het front. Helaas ontstonden daar vaak problemen: onderdelen werden elders gebruikt, waardoor de bouwdozen onvolledig bleven.

In het Bundesarchiv vond ik meldingen van observatiekoepels die ongebruikt in pionierparken bleven liggen. Zo was er één park waar maar liefst 11 onvolledige koepels zich opstapelden. Dit leidde tot een bevel van het AOK om alle onderdelen te verzamelen en zoveel mogelijk complete koepels samen te stellen.

Het concept van de samenstelbare Beobachtungsstand was logistiek gezien een vooruitgang, aangezien de koepels zonder zwaar materieel geïnstalleerd konden worden. Slechts vier manschappen waren nodig om alle onderdelen te tillen en te monteren. Toch ontstonden al problemen in de pionierparken, waardoor de geplande logistiek naar het front niet optimaal verliep.

Vandaag de dag zijn er nog enkele van deze koepels te vinden, meestal incompleet. Na meer dan een eeuw ontbreken vaak cruciale delen, zoals de dakplaat. Deze bestond uit zeven platen van 40 mm dik—drie onderaan en vier haaks daarbovenop—die bij de meeste overgebleven koepels inmiddels verdwenen zijn.

De koepel staat bekend onder verschillende namen, zoals "Zusammensetzbarer Beobachtungsstand", "Fünfeckige Beobachtungsstand", "5-eckige Beobachtungsstand", "Panzer-Beobachtungsstand" en "Eiserne Beobachtungsstand"

Hieronder de instructies vertaald en afkomstig uit document PH_14_103_0195 en PH_14_103_0196 van het Bundesarchiv (BArch)

1) Constructie.

De post bestaat uit een geraamte van L- en C-vormig ijzer, dat aan de voorkant en zijkanten is bekleed met een binnen- en buitenlaag van plaatstaal. De binnenplaten zijn 10 mm dik, de buitenplaten in het bovenste deel 40 mm, in het middelste deel 25 mm en in het onderste deel 10 mm. De achterwand is gemaakt van 40 mm dikke platen en het dak bestaat uit twee lagen van 40 mm dikke platen.

De ruimte tussen de binnen- en buitenmantel is opgevuld met beton of grind.

Onder het dak van de post zijn in laag 3 kijkspleten uitgesneden, die met schuifafsluiters kunnen worden gesloten. In het dak bevindt zich een ovale opening die afgesloten kan worden met een deksel, voor het doorvoeren van de periscoop. Houders aan twee binnenwanden dienen om de periscoop op te zetten voor observatie door de kijkspleten of via de opening in het dak.

De observatie kan plaatsvinden:

a) staand door de kijkspleten met het blote oog of met een verrekijker,

b) zittend – vanaf de klapstoel – door de kijkspleten met het blote oog of een verrekijker, of via de opening in het dak met een periscoop,

c) zittend – vanaf de achterste zitplaats – door de kijkspleten met een periscoop.

Voor het invoeren van telefoon- en communicatielijnen is er in elke zijwand een opening voorzien.

De opening in de achterwand van de post moet worden afgesloten met een 8–10 cm dikke houten afdekplaat.

2) Opbouw van de post.

De waarnemingspost moet zoveel mogelijk op een klein betonnen fundament worden geplaatst.

De opbouw verloopt in de volgende volgorde: Na het leggen van het samengestelde onderste frame van L-vormig ijzer worden de C-vormige staanders geplaatst en met de frames vastgeschroefd.

Vanaf dit punt volgt het aanbrengen van de plaatijzers van beneden naar boven door de platen aan de L-ijzers vast te schroeven.

Het opvullen van de tussenruimtes met grind of beton kan ofwel gebeuren tijdens het geleidelijk ophogen van de platen, of pas na het bevestigen van alle mantelplaten.

Na het vastschroeven van het verstevigingsframe en het L-frame voor de dakplaten, worden de platen voor de achterwand bevestigd, waarna het leggen en vastschroeven van de dakplaten volgt.

Tenslotte worden de houders voor de periscoop en de klapstoel geïnstalleerd.

Om ervoor te zorgen dat de onderdelen van de post ook in het donker goed herkend kunnen worden, zijn ze genummerd met lichtgevende verf.

De opbouw van de post kan in twee nachten worden uitgevoerd. Tijdens de eerste nacht worden de bouwput uitgegraven en het fundament gelegd. In de tweede nacht wordt de post samengesteld, gevuld met beton en bedekt met aarde. Hiervoor zijn ten minste vier man nodig, waaronder één metaalwerker.

3) Weerstand.

De post is scherfbestendig (splittersicher). Zijn weerstand kan nog worden verhoogd door een betonmantel. Hij kan zowel afzonderlijk als in combinatie met schuilplaatsen worden gebouwd.

Slotopmerking.

De posten worden in samengestelde toestand naar het front verzonden, zodat de bouwploegen die verantwoordelijk zijn voor de installatie geïnstrueerd kunnen worden over de montage van de constructie. Het transport naar de bouwplaats vindt plaats in gedemonteerde staat.

Gezien de hoge kosten van deze waarnemingsposten, moet hun gebruik worden beperkt tot bijzondere gevallen.

De bestelling wordt gedaan door het oppercommando van het leger bij de ingenieurscommissie.

Nabij Vandy in de Hunding-Stellung vind je deze halve zusammensetzbarer Beobachtungsstand. Met "halve" bedoel ik dat alleen het bovenste deel van het bouwpakket is gebruikt. Het onderste deel, dat oorspronkelijk uit voorziene plaatijzers zou bestaan, is vervangen door houten bekisting en beton.

In Colligis, in de buurt van de Chemin des Dames, vind je deze bijna volledig bewaarde zusammensetzbarer Beobachtungsstand terug. Het enige deel dat ontbreekt, is het 2x40 mm dikke gepantserde dak. Deze observatiebunker maakte deel uit van de Ailette-Stellung.

Deze zusammensetzbarer Beobachtungsstand bevindt zich midden tussen twee betonnen mitrailleursnesten in het Stützpunkt Königsberg, nabij het front in Fromelles (AOK 6-gebied). Dit exemplaar is nog volledig intact, inclusief stalen deurtjes aan de achterkant, die niet standaard in het ontwerp waren opgenomen. Ook de afsluiting voor de periscoop is nog aanwezig.

In de beruchte bunker van het Stützpunkt Brandhof, nabij Fromelles, bevindt zich een zusammensetzbarer Beobachtungsstand in mint conditie. De koepel is volledig versterkt met beton, waarbij zelfs de observatiesleuven zijn opgenomen in het beton. Alleen het dak van de koepel is onbedekt gebleven. De dikte van 80 mm bleek immers meer dan voldoende en bood een vergelijkbare sterkte met een gewapend betonnen dak van 1 meter dik.

In de buurt van Montcheutin ligt deze observatiebunker verscholen, verbonden met ondergrondse tunnels. Dit is opnieuw een exemplaar waarvan alleen het bovenste deel is gebruikt, terwijl het onderste deel is vervangen door bekisting met beton. Mogelijk zijn dit later gebouwde varianten waarbij het onderste gedeelte werd vervangen uit besparende overwegingen.

In de 2. Stellung van Gruppe La Bassée, in het AOK 6-gebied (Lille), vind je deze bijzondere observatiebunker waar twee zusammensetzbarer Beobachtungsstände naast elkaar zijn ingebetoneerd. Weet je nog dat er in de instructies bovenaan werd vermeld dat er spaarzaam moest worden omgegaan met deze observatiekoepels, omdat ze peperduur waren in aanschaf?

Nog een dubbel exemplaar in het Stützpunkt Friedberg nabij Autry (Argonnen).

Nog te Autry bevindt zich een observatiebunker met een zusammensetzbarer Beobachtungsstand, hoogstwaarschijnlijk in mint conditie, aangezien de bunker volledig afgesloten is. Deze observatiebunker maakte deel uit van de Bouconville-Stellung.

En zo zijn er nog talloze exemplaren te vinden langs het westfront.